در سال ۱۳۹۴ صادرات انواع مواد غذایی (اعم از خام و فراوری‌شده) و محصولات گیاهی و دامی كشور به ۵,۹ میلیارد دلار و از سوی دیگر واردات این اقلام به ۹.۱ میلیارد دلار رسید كه در نتیجه تراز تجاری كل این گروه كالایی منفی ۳.۲ میلیارد دلار بود. در مجموع دوره ۲۰۱۱-۲۰۱۵ میلادی، بخش عمده صادرات مواد غذایی ایران شامل مواد خام با سهم حدود ۸۰ درصد از كل بود؛ در‌حالی‌كه متوسط جهانی آن ۳۵ درصد است. در این دوره سهم صادرات مواد غذایی خام و فراوری‌شده كشور از كل صادرات جهانی، به‌ترتیب ۰.۴۲ و ۰.۰۳ درصد بود و به عبارتی نسبت سهم جهانی صادرات مواد غذایی خام به فراوری‌شده ایران ۱۴ برابر است. سهم محصولات گیاهی و دامی و مواد غذایی از كل صادرات (غیرسوخت) ایران در مقایسه با جهان بالا است. نظر به تمركز صادرات به كشورهای تحت شرایط بی‌ثبات (عراق، افغانستان و سوریه) و همچنین كشورهای همسایه عربی، روند صادرات كشاورزی و مواد غذایی كشور از پایداری و استحكام لازم برخوردار نیست.هندوانه كه در زمره مواد غذایی خام به شمار می‌رود، یكی از اقلام مهم صادراتی كشاورزی كشور محسوب می‌شود. میزان صادرات هندوانه در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ در حدود ۹۰ هزار تُن در سال بود كه با جهش تندی به ۱۶۰ هزار تُن در سال ۱۳۸۴ افزایش یافت. روند رشد صادراتی این محصول ادامه یافت و در سال ۱۳۹۱ حجم صادرات آن به ۳۵۰ هزار تُن رسید.
در سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ با شیب تندی صادرات هندوانه به‌ترتیب به ۵۶۸ و ۸۳۴ هزار تُن صعود كرد. میزان صادرات هندوانه در سال ۱۳۹۵، ۷۲۵ هزار تُن و به ارزش ۱۲۴ میلیون دلار گزارش شده است. در سال ۱۳۹۵ بهای متوسط هر كیلوگرم هندوانه صادراتی ۱۷ سنت در كیلوگرم (در حدود شش هزار ریال) بود كه نسبت به سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱، ۳۳ درصد تنزل یافته است. نظر به ارزش وزنی پایین هندوانه، هزینه‌های بسته‌بندی و حمل داخلی بخش مهمی از بهای صادراتی را شامل می‌شود. در سال ۱۳۹۵، عراق با سهم ۷۶ درصد و امارات متحده عربی با سهم ۱۷ درصد، در مجموع ۹۳ درصد از كل حجم
بازار صادراتی هندوانه ایران را به خود اختصاص دادند.در سال ۱۳۹۵ اقلام مهم وارداتی كشاورزی شامل ذرت دامی به ارزش ۱.۴ میلیون دلار و بهای واحد ۲۲ سنت در كیلوگرم، لوبیای سویا به ارزش ۹۰۹ میلیون دلار و بهای واحد ۴۴ سنت در كیلوگرم، برنج به ارزش ۶۹۰ میلیون دلار و بهای واحد ۸۲ سنت در كیلوگرم بود. با توجه به بهای ۲۲ سنت در كیلوگرم ذرت دامی، به‌عبارتی هندوانه صادراتی (با بهای ۱۷ سنت در كیلوگرم) از خوراك دام وارداتی هم ارزان‌تر صادر شده است. در ۱۰ سال اخیر یك میلیارد دلار هندوانه صادر شد و از سوی دیگر بیش از پنج میلیارد دلار موز وارد شد؛ یعنی اینكه كل درآمد ارزی حاصل از صادرات هندوانه صرف فقط ۲۰ درصد از واردات موز كشور شده است.در سال ۲۰۱۴ میلادی كل صادرات جهانی هندوانه به ارزش ۱.۲۷ میلیارد دلار و وزن ۲.۶۵ میلیون تُن بود كه با توجه به صادرات ۱۹۳ میلیون دلاری با وزن ۸۳۴ هزار تُن ایران (در سال متناظر شمسی ۱۳۹۳)، ایران ۳۱ درصد از حجم و ۱۵ درصد از ارزش صادرات جهانی این
كالا را به خود اختصاص داد. در این سال پس از ایران به‌عنوان اولین صادركننده هندوانه در جهان، دومین و سومین كشورها به ترتیب مكزیك و اسپانیا با سهم ۲۵ و ۲۰ درصد بودند. سه كشور ایران، مكزیك و اسپانیا در مجموع سه‌چهارم از صادرات جهانی این محصول را برعهده داشتند. در شرایطی كه بهای متوسط صادراتی هر كیلوگرم هندوانه در جهان ۴۶ سنت و برای مكزیك و اسپانیا ۵۰ سنت است، بهای متوسط صادراتی ایران به میزان ۱۷ سنت در كیلوگرم، ۳۷ درصد بهای متوسط جهانی و در حدود یك‌سوم كشورهای مكزیك و اسپانیاست.براساس مراجع متفاوت، تولید هر كیلوگرم هندوانه نیاز به ۳۰۰ تا ۵۰۰ لیتر آب دارد؛ بنابراین صادرات ۷۲۵ هزار تُن هندوانه معادل مصرف ۲۹۰ میلیون مترمكعب آب یا به همین میزان صادرات آب مجازی است. بر پایه صادرات آب مجازی، هر مترمكعب آب كشور به بهای ۴۳ سنت در مترمكعب صادر شده است. در كشورهای توسعه‌یافته بهای هر مترمكعب آب بین ۰.۵ تا ۲ دلار و در كشور امارات متحده عربی (با یارانه) بین ۷۰ سنت تا دو دلار است. ۲۹۰ میلیون مترمكعب آب برای صادرات هندوانه برابر با مصرف خانگی ۱۷ روز مردم كشور است كه مصرف آب كل تولید هندوانه كشور معادل با حدود ۵۰ روز مصرف كل آب خانگی كشور برآورد می‌شود.مقایسه سهم بسیار بالای بخش كشاورزی از مصرف آب ایران به میزان ۹۲ درصد با كل جهان (۷۰ درصد)، اتحادیه اروپا (۳۰ درصد)، آمریكای شمالی (۳۵ درصد)، و چین (۶۵ درصد)، نشان می‌دهد كه حل بحران آب كشور در درجه اول به مدیریت بخش كشاورزی ارتباط دارد. در استانی كویری، ۹۰ درصد آب جهت كشاورزی صرف می‌شود و اقلامی مانند هندوانه برای مصرف داخلی و صادرات كشت می‌شود و ضمن اینكه آب یك منطقه كشور به این استان انتقال می‌یابد، نمایندگان و مسئولان آن استان در پی اخذ بودجه میلیارد‌دلاری برای انتقال آب از جای دیگر هستند. هزینه بسیار پایین انرژی برای برداشت آب كشاورزی، خود به یارانه‌ای تبدیل شده كه صادرات بسیاری از محصولات كشاورزی را توجیه‌پذیر می‌كند.
در اقتصاد ایران، از منابع (انرژی) یارانه داده می‌شود تا بخشی دیگر از منابع حیاتی و كمیاب (آب) كشور به بهای ارزان و با ارزش‌افزوده پایین صادر شود. صادرات كشاورزی كشور بیش از آنكه متكی به دانش باشد، به رانت انرژی ارزان تكیه كرده است. روند خام‌فروشی متكی به رانت، حتی در بخش كشاورزی هم تا حد درخور‌توجهی عمومیت و تسری یافته است.نگاهی كوتاه به وضعیت تولید، صادرات و واردات كشاورزی كشور نشان می‌دهد كه كم‌و‌كاستی‌های زیادی در این حوزه وجود دارد. در ایران فراموش شده است، همان‌طور كه بخش‌های اقتصادی دولتی و شبه‌دولتی نفت، معدن، پتروشیمی، فولاد و خودرو الزام و اجبار به همكاری و جذب فناوری خارجی و نیاز به سرمایه‌گذاری دارد، بخش خصوصی كشاورزی هم سخت محتاج مشاورین و كارشناسان كارآمد، دانش فنی، فناوری‌ها و ماشین‌آلات نوین و سرمایه‌گذاری كافی است. مدیریت كارآمد توأم با صرف سرمایه‌گذاری‌های لازم در بخش كشاورزی، به بسیاری از معضلات كشور مانند اَبَربحران آب، مهاجرت روستاییان به شهرها، تأمین نیازها و امنیت غذایی و هزینه‌های ارزی واردات مواد غذایی پاسخ خواهد داد. با توجه به پیامدها و مزایا و منافع كوتاه‌مدت و درازمدت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی، سیاسی و امنیتی، انجام سرمایه‌گذاری‌های لازم و كارشناسی‌شده در بخش به‌شدت محروم كشاورزی، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. امید است كه مسئولان كشور پس از استمرار نزدیك به سه دهه تمركز بر روی بخش‌های اقتصادی و صنایع بزرگ دولتی و شبه‌دولتی، روستاییان و بخش كشاورزی را نیز مدنظر و توجه خود قرار دهند.